Παγκόσμια Ημέρα Γονιμότητας

Γονιμότητα- πρωταρχικό και αναφαίρετο το δικαίωμα στην αναπαραγωγή

Η 15η Ιουνίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Γονιμότητας, με πρωτοβουλία της Assisted Conception Taskforce (ACT) και αποτελεί μέρα ενημέρωσης για την υπογονιμότητα των ζευγαριών.

Τι ονομάζουμε υπογονιμότητα;

Ονομάζουμε την αδυναμία σύλληψης παιδιού από ζευγάρι αναπαραγωγικής ηλικίας, μετά από συγκεκριμένο χρόνο φυσιολογικών, άνευ προφύλαξης και τακτικών σεξουαλικών επαφών (περισσότερες από 10 συνευρέσεις ανά μήνα).
Για γυναίκες μικρότερες των 35 ετών το διάστημα αυτό αποτελούν οι 12 μήνες, ενώ για γυναίκες 35 ετών και μεγαλύτερες οι 6 μήνες.
Κατά συνέπεια, όταν παρά την ύπαρξη των προϋποθέσεων που προαναφέρθηκαν παρατηρείται αδυναμία τεκνοποίησης, το ζευγάρι οφείλει να διερευνηθεί. Η κινητοποίηση πρέπει να επισπευσθεί, ειδικότερα όταν οι υποψήφιες μητέρες άνω των 35 ετών έχουν ιστορικό ενδομητρίωσης, πυελικής φλεγμονώδους νόσου, ακανόνιστων κύκλων ή συγγενή ανωμαλία του αναπαραγωγικού συστήματος.
Υπό φυσιολογικές συνθήκες, το 80-90% των ζευγαριών που προσπαθούν να τεκνοποιήσουν το επιτυγχάνουν μέσα στον πρώτο χρόνο.

Ποια η διαφορά υπογονιμότητας και στειρότητας;

Ο όρος στειρότητα χρησιμοποιείται για την περιγραφή αδυναμίας σύλληψης παιδιού που είναι μη αναστρέψιμη. Σε αυτή την περίπτωση το ζευγάρι δεν έχει καμμιά απολύτως πιθανότητα να επιτύχει σύλληψη, ακόμη και μετά από θεραπευτική παρέμβαση, κάτι που δεν ισχύει για το ζευγάρι που χαρακτηρίζεται ως υπογόνιμο.

Πόσο συχνό φαινόμενο είναι η υπογονιμότητα στα σεξουαλικώς ενεργά ζευγάρια αναπαραγωγικής ηλικίας;

Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ),η υπογονιμότητα πλήττει το   8-10 % των ζευγαριών αναπαραγωγικής ηλικίας. Σύμφωνα δε με επιδημιολογικές μελέτες, στην Ελλάδα 1 στα 5 ζευγάρια αντιμετωπίζουν πρόβλημα τεκνοποίησης.

Ισχύει ότι για την αδυναμία τεκνοποίησης οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά η γυναίκα;

Δεν ισχύει. Εκτιμάται ότι στις αναπτυγμένες χώρες, στο 40-45% των περιπτώσεων το πρόβλημα εντοπίζεται στη γυναίκα, στο 35-40% στον άνδρα, σε ένα 10% συνυπάρχουν στο ζευγάρι παράγοντες υπογονιμότητας , ενώ στο 10% περίπου, είναι άγνωστης αιτιολογίας.

Ποιοι παράγοντες αναγνωρίζονται ως αίτια ανδρικής υπογονιμότητας;

Για την αδυναμία τεκνοποίησης στον άντρα ευθύνονται ορμονικές, λειτουργικές και ανατομικές διαταραχές π.χ υπογοναδισμός, υπερθέρμανση όρχεων, αζωοσπερμία, κιρσοκήλη, κρυψορχία κ.α

Που οφείλεται η αδυναμία τεκνοποίησης στη γυναίκα;

Ένα από τα αίτια αδυναμίας τεκνοποίησης στη γυναίκα αποτελούν η αδυναμία ωρίμανσης ωαρίων στα ωοθυλάκια και απελευθέρωσης των ωαρίων από τα ωοθυλάκια (ανωοθυλακιορρηξία).
Η ανωοθυλακιορρηξία που αποτελεί το συχνότερο αίτο ,μπορεί να οφείλεται π.χ σε διαταραχή της λειτουργίας αδένων που ρυθμίζουν τη λειτουργία των ωοθηκών (σε υπερπρολακτιναιμία, θυρεοειδοπάθεια κ.α) ,σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών κ.α
Άλλοι παράγοντες που ενοχοποιούνται είναι:
• κάποιος ανατομικός παράγοντας που προκαλεί απόφραξη των σαλπίγγων και κατά συνέπεια δυσκολία στη γονιμοποίηση του ωαρίου από  το σπερματοζωάριο π.χ ύπαρξη συμφύσεων από προηγούμενα χειρουργεία, φλεγμονώδη νόσο της πυέλου, ενδομητρίωση, συγγενείς ανωμαλίες του γεννητικού συστήματος κ.α

• έκπτωση της ποιότητας των ωαρίων (γενετικές ανωμαλίες, προχωρημένη ηλικία υποψηφίας κ.α)
• απουσία ωαρίων στις ωοθήκες (πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, βλάβη κατόπιν χημειοθεραπείας κ.α)

Παράμετροι της σεξουαλικής πράξης αυτής καθαυτής μπορεί να συνδράμουν στην πραγματοποίηση ή μη σύλληψης;

Δεν υπάρχουν μέχρι σήμερα ενδείξεις ότι τέτοιες παράμετροι συνδράμουν στην έκβαση της προσπάθειας για σύλληψη, όπως η στάση που επιλέγεται κατά την συνουσία ή ύπαρξη ή μη γυναικείας κορύφωσης κατά την πράξη.

Πώς επηρεάζει η ηλικία το βαθμό γονιμότητας;

Μεγαλύτερη βαρύτητα φέρει η ηλικία της υποψήφιας μητέρας. Γυναίκες που πλησιάζουν τα 40 χρόνια εκτιμάται ότι είναι κατά 40% λιγότερο γόνιμες από γυναίκες στις αρχές της 20 ετίας τους.

Μικρότερο ρόλο διαδραματίζει η ηλικία του άνδρα και κυρίως μετά την ηλικία των 50 ετών.

Υπάρχει κάποιο επιθυμητό εύρος σωματικού βάρους για τη γυναίκα που να συσχετίζεται με βελτιστοποίηση της πιθανότητας σύλληψης;

Εκτιμάται ο επιθυμητός δείκτης μάζας σώματος (BMI) της γυναίκας που επιθυμεί να συλλάβει είναι αυτός που βρίσκεται στο εύρος 18.5 – 25 kg/ m2 .

Στον αντίποδα ,υπέρβαρες γυναίκες με BMI >27 kg/ m2 και ελλιποβαρείς με  BMI< 17 kg/ m2  φαίνεται να έχουν λιγότερες πιθανότητες σύλληψης, ενδεχομένως γιατί σε γυναίκες με αυτά τα κιλά συχνά συνυπάρχουν και άλλοι παράγοντες κινδύνου, όπως στην πρώτη περίπτωση σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και στη δεύτερη αμηνόρροια σχετιζόμενη με εκτεταμένη εκγύμναση ή χαμηλή θερμιδική πρόσληψη.

*Δείκτης Μάζας Σώματος ή Body Mass Index  ΔΜΣ = βάρος (kg) / ύψος2 (m2)

Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο τρόπος ζωής /συνήθειες (lifestyle)/ συμπεριφορά μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες σύλληψης;

Υπάρχουν ενδείξεις ότι παράγοντες lifestyle μπορούν να καθυστερήσουν την επίτευξη εγκυμοσύνης και ότι η τροποποίηση αυτών δύναται να ενισχύσει τις πιθανότητες να συλληφθεί παιδί.

Ενδεικτικά προτείνεται:

και στους δυο συντρόφους

• διακοπή καπνίσματος
• υιοθέτηση μιας υγιεινής διατροφής (μεσογειακή δίαιτα/ ελαττωμένη πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων/ αυξημένη πρόσληψη Ω-3 λιπαρών οξέων)
• έλεγχο για την ύπαρξη κοιλιοκάκης, ώστε αν χρειάζεται να προσαρμοστεί το άτομο σε δίαιτα ελεύθερης από γλουτένη
• υπεύθυνη σεξουαλική συμπεριφορά στα χρόνια που προηγούνται της προσπάθειας και έλεγχο για αδιάγνωστη χλαμυδιακή ή γονοκοκκική λοίμωξη
• αποφυγή δραστηριοποίησης σε περιβάλλοντα με αυξημένους ρύπους/τοξικότητα
• αποφυγή stress

επιπρόσθετα στην υποψήφια μητέρα

• διακοπή κατανάλωσης αλκοόλ παντός τύπου και ποσότητας
• περιορισμό στην κατανάλωση καφεϊνούχων ροφημάτων (τσαϊ/ καφές) σε 1-2 φλιτζάνια ημερησίως (δηλ <200 mg/ day)
• αν έχει BMI <25 kg/ m2  ελαχιστοποίηση έντασης και διάρκειας γυμναστικής και περιορισμό σε 5 ώρες το πολύ την εβδομάδα

Ποιες είναι οι γόνιμες μέρες του καταμήνιου κύκλου μιας γυναίκας;

Είναι ουσιαστικά στο σύνολο 6 ημέρες και αποτελούν η ημέρα της ωορρηξίας και οι προηγούμενες αυτής 5 ημέρες. Το διάστημα αυτό δεν επηρεάζεται από την ηλικία, αλλά δύναται να ποικίλλει από γυναίκα σε γυναίκα.

Πότε υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα σύλληψης;

• Όταν η συνουσία πραγματοποιείται 1-2 μέρες πριν την ωορρηξία και κατά την ημέρα της ωορρηξίας.

• Όταν η συχνότητα με την οποία συνευρίσκεται το ζευγάρι είναι συστηματικά    2-3 φορές την εβδομάδα, ξεκινώντας  αμέσως μετά το πέρας της περιόδου της γυναίκας. Έτσι διασφαλίζεται ταυτόχρονα και η επαφή μεσούσης της γόνιμης περιόδου και η καλύτερη δυνατή ποιότητα σπέρματος.

Μπορεί μια γυναίκα να εκτιμήσει πότε έχει ωορρηξία;

Όπως γίνεται κατανοητό, η διαπίστωση του χρόνου ωορρηξίας είναι βαρύνουσας σημασίας για την επίτευξη εγκυμοσύνης, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις γυναικών  με ασταθή κύκλο, έντονη αιμορραγία στην περίοδο ή διαπιστωμένη αδυναμία σύλληψης.
Υπολογίζεται γενικά στις 14 ημέρες πριν από την αναμενόμενη ημέρα έναρξης περιόδου. Την ημέρα αυτή μπορεί να πιστοποιήσει την ωορρηξία
• είτε μόνη της χρησιμοποιώντας στο σπίτι ένα τεστ ωορρηξίας που προσδιορίζει στα ούρα την άνοδο της συγκέντρωσης της LH ορμόνης (στις γυναίκες με ασταθή κύκλο χρήζει η επανάληψη τις μέρες περί αυτής της ημερομηνίας, μέχρι τη διαπίστωσή της)
• είτε υποβαλλόμενη σε υπερηχογραφικό έλεγχο κάτω κοιλίας-έσω γεννητικών οργάνων (διακολπικό  ή διακοιλιακό),όπου αναγνωρίζεται η παρουσία και το μέγεθος του προωρρηκτικού ωοθυλακίου

Είναι αξιόπιστη η μέτρηση επιπέδων LH στα ούρα για την διαπίστωση ωορρηξίας;
Είναι αξιόπιστη, καθώς η ακολουθεί μετά από 12 ώρες την αντίστοιχη άνοδο της ορμόνης στον ορό που πραγματοποιείται 36 ώρες πριν την ωορρηξία.
Τα τεστ ωορρηξίας πρέπει να αναφερθεί ότι σε ένα μικρό % δίνουν ψευδώς θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα.

Είναι χρήσιμη η μέτρηση της θερμοκρασίας του σώματος για την εκτίμηση της ωορρηξίας;

Όχι, καθώς η άνοδος γίνεται όψιμα, αφού έχει προηγηθεί ωορρηξία. Πιστοποιεί απλά ότι όντως υπήρξε ωορρηξία. Συγκεκριμένα, η θερμοκρασία σώματος που ανεβαίνει λόγω της μετα – ωορρηκτικής ανόδου της ορμόνης προγεστερόνης, πραγματοποιείται 1-2 μέρες μετά την κορύφωση της συγκέντρωσης της LH ορμόνης (ωορρηξία).

Υπάρχουν ενδείξεις φυσιολογικής ορμονικής διακύμανσης στον καταμήνιο κύκλο;

• Σε καταμήνιους κύκλους 25-35 ημερών συνήθως πραγματοποιείται ωορρηξία, ενώ μεγαλύτερης ή μικρότερης διάρκειας μπορεί να είναι συχνότερα ανωορρηκτικοί.
• Υπάρχουν αναγνωρίσιμα συμπτώματα που προηγούνται της εμμήνου ρύσης π.χ αύξηση λεπτόρρευστης τραχηλικής βλέννης στα μέσα του κύκλου, κράμπες περιόδου, ευαισθησία στους μαστούς,  κατακράτηση υγρών, αλλαγές όρεξης/διάθεσης
• Επίπεδα 6-25 ng/ml προγεστερόνης στον ορό που πάρθηκε 7 μέρες πριν την εμφάνιση περιόδου, είναι αξιόπιστος δείκτης προηγηθείσας  ωορρηξίας.

Πως γίνεται η διερεύνηση ενός ζευγαριού για υπογονιμότητα;

Ο έλεγχος περιλαμβάνει και την υποψήφια μητέρα και τον πατέρα.

Η πρώτη διερεύνηση που συνήθως συντονίζεται από γυναικολόγο, περιλαμβάνει φυσική εξέταση, λήψη ιστορικού (αναφορά στα χαρακτηριστικά του κύκλου της γυναίκας, σε προηγούμενη σεξουαλικώς μεταδιδόμενη λοίμωξη),ανάλυση σπέρματος, ορμονικές εξετάσεις (π.χ για εκτίμηση αποθέματος ωαρίων AMH και FSH σε συνδυασμό με οιστραδιόλη) και απεικονιστική διερεύνηση της ανατομίας του αναπαραγωγικού συστήματος της γυναίκας π.χ υστεροσαλπιγγογραφία

Αν και εφόσον κρίνεται αναγκαίο, το ζευγάρι παραπέμπεται σε ειδικό ενδοκρινολόγο αναπαραγωγής. Ο ειδικός δύναται να αποφανθεί για τα πιθανά αίτια της δυσκολίας σύλληψης ,βασιζόμενος τόσο σε προαναφερόμενες και επιπρόσθετες εξετάσεις, όσο και στην κλινική του εμπειρία και να προτείνει αρμόζουσα θεραπευτική παρέμβαση. Η παρέμβαση αυτή μπορεί να περιλαμβάνει μεμονωμένα ή σε συνδυασμό φαρμακευτική αγωγή ή εγχείρηση ή υποβοηθούμενη ενδομήτρια γονιμοποίηση ή εξωσωματική γονιμοποίηση.

Εν κατακλείδι,

Ζευγάρια που ενδιαφέρονται να τεκνοποιήσουν είναι πολύ σημαντικό να λάβουν υπόψιν κατά τον οικογενειακό και επαγγελματικό προγραμματισμό, το γεγονός ότι οι πιθανότητες σύλληψης ελαττώνονται με το πέρας των χρόνων, ιδιαίτερα μετά τα 30 χρόνια της γυναίκας.

Η έγκυρη ενημέρωση των υποψηφίων και έγκαιρη αναγνώριση της ύπαρξης παράγοντα υπογονιμότητας (στον έναν ή και στους δυο συντρόφους) , παρέχει τη δυνατότητα θεραπευτικής περέμβασης με στόχο την άρση του αιτίου εφόσον είναι εφικτό.